انتخاب”میخائیل گورباچف”به عنوان رهبر جدید اتحاد جماهیر شوروی (۱۹۸۵م)

چرنینکو نیز سیزده ماه بعد، در روز دهم مارس ۱۹۸۵م درگذشت و نوبت به رهبری گورباچف رسید. با اعلام درگذشت چرنینکو، سه سال بحران مرگ و میر در سطح رهبری شوروی به پایان رسید و میخائیل گورباچف، جوان‏ترین عضو دفتر سیاسی حزب کمونیست به عنوان جانشین چرنینکو معرفی شد. تحول در سیاست داخلی و خارجی شوروی از بدو تصدی مقام دبیرکلی حزب کمونیست از طرف گورباچف آغاز شد و گورباچف به تدریج رهبران سالخورده حزبی را کنار گذاشت و زمینه را برای ارائه افکار نو، جهت یک دگرگونی اساسی در سیاست و اقتصاد شوروی فراهم ساخت. انتخاب گورباچف به عنوان یک فرد از نسل سوم انقلاب بلشویکی به سمت رهبری حزب کمونیست، با تغییرات بسیار گسترده‏ ای همراه شد که سرانجام پس از شش سال به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی منتهی شد. گورباچف در واقع برای ممانعت از اضمحلال نظام الحادی شوروی، دکترین اقتصادی خود را تحت عنوان پرسترویکا یا بازسازی اقتصادی و دکترین سیاست داخلی خود را با نام گلاسِنوسْتْ یا فضای باز سیاسی مطرح ساخت. گورباچف برای حل مشکلات داخلی شوروی، سیاست خارجی این کشور را که در تمام مدت زمام‏داری پیشینیان او، مبتنی بر توسعه ‏طلبی و گسترش نفوذ سیاسی و اقتصادی شوروی در جهان بود تغییر داد و برای کاستن از بار هزینه ‏های سنگین نظامی و تعهدات خارجی شوروی و هم‏چنین استفاده از تکنولوژی غرب که برای بازسازی اقتصادی شوروی ضرورت حیاتی داشت دست دوستی به سوی غرب دراز کرد. گورباچف هم‏چنین تا سرحد امکان دولت‏های اروپایى را برای نیل به استقلال و وحدت قاره ایشان یاری بخشید. او در زمینه وحدت دو آلمان، حتی پیشتازتر از غرب عمل می ‏کرد. گورباچف دیوار برلین را که به مدت نزدیک به ۳ دهه، سمبل جدایى شرق و غرب در اروپا بود برچید و گام ‏های بلندی در پیوند ملت‏های غرب و شرق اروپا برداشت، گام‏هایى که حتی دول غربی را نیز به حیرت واداشته بود. او نیروهای متجاوز ارتش سرخ را پس از سال‏ها حضور نظامی، از افغانستان، مجارستان، آلمان شرقی و لهستان بیرون برد و تمامی اهرم‏های بازدارنده در روابط میان مسکو و واشینگتن و کشورهای اروپایى را از میان برداشت. گورباچف پیمان ورشو را که یک تحمیل نظامی بر روابط میان جمهوری‏های شوروی سابق و اروپای شرقی بوده و بخش‏های عمده‏ای از بودجه این دولت‏ها را به خود اختصاص می‏داد منحل ساخت و با امضای پیمان منع گسترش سلاح‏های هسته ‏ای و میکروبی، گامی در جهت تنش ‏زدایى بین شرق و غرب برداشت. از آن سو با اعلام فضای باز سیاسی و اوج ‏گیری انتقادات فرو خفته دهه ‏های گذشته و نیز با جان گرفتن و تحرک سیاسی یهودیان، گورباچف به یکباره با موج بحران‏های قومی و ناسیونالیستی در جمهوری ‏های مختلف شوروی سابق مواجه شد. این بحران‏ها رفته رفته شدت گرفتند به گونه ‏ای که توانستند شیرازه اتحاد جماهیر شوروی را از هم بپاشند. هم‏چنین، دیگر سیاست‏های گورباچف در اجرا با مشکلات متعددی روبرو شد و نه تنها نتوانست تعارضات داخلی حاکمیتِ از درون پوسیده شوروی را برطرف کند، بلکه با کمک امریکا و طراحان سازمان سیا، روند فروپاشیْ سرعت بیشتری گرفت. به طوری که گورباچف با وجود شکستِ کودتای ۱۹ اوت سال ۱۹۹۱م، علیه خود، سرانجام در ۲۵ دسامبر همان سال مجبور به کناره‏ گیری از قدرت شد و خود سند فروپاشی شوروی را امضا کرد.