تاریخ انتشار: شنبه 4 اسفند 1403 - 0:04

زادروز دکتر حسابی (۱۲۸۱ش)

پروفسور محمود حسابی فیزیکدان برجسته و دانشمند کم‌نظیر معاصر ایران در تاریخ چهارم اسفندماه سال ۱۲۸۱ هجری شمسی زاده شد. پدرش (سیدعباس معزالسلطنه) و مادرش (گوهرشاد حسابی) هر دو اهل تفرش بودند. او چهار سال اول دوران کودکی‌اش را در تهران سپری نمود.

سپس به ‏همراه والدین و برادرش عازم شامات شد. در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت با تنگ‏دستی و مرارت‏های دوری از میهن، در مدرسه کشیش‌های فرانسوی آغاز کرد. در همان زمان، تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را نزد مادرش فرا می‌گرفت. او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ می‌دانست. او هم‏چنین بر کتب بوستان، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشات قائم مقام فراهانی اشراف کامل داشت. حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به‏ خوبی آشنا بود و در نواختن ویولن و پیانو مهارت داشت. وی در چند رشته ورزشی نیز موفقیت‌هایی کسب کرد، از جمله کسب مدرک نجات غریق در رشته شنا در دوران نوجوانی در بیروت. • شروع تحصیلات متوسطه او مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این‏رو، به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت. پس از آن در کالج آمریکایی بیروت به تحصیلات خود ادامه داد. در سن هفده سالگی، لیسانس ادبیات و در سن نوزده سالگی لیسانس بیولوژی را اخذ نمود. پس از آن در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ ‏التحصیل شد. در آن دوران با اشتغال در نقشه ‏کشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد. او هم‏چنین در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره ‏شناسی به تحصیلات دانشگاهی پرداخت. شرکت راه‌سازی فرانسوی که وی در آنجا مشغول کار بود، به پاس قدردانی از زحماتش او را برای ادامه تحصیل به فرانسه اعزام کرد. هم‌زمان با تحصیل در رشته معدن، در راه ‏آهن برقی فرانسه مشغول به‏ کار گردید و پس از پایان تحصیل در این رشته، کار خود را در معادن آهن شمال فرانسه و معادن زغال‏ سنگ ایالت سار آغاز کرد. حسابی در دانشگاه سوربن فرانسه، در رشته فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت. در سال ۱۹۲۷م در سن بیست و پنج سالگی دانشنامه دکترای فیزیک خود را، با ارائه رساله‌ای تحت عنوان “حساسیت سلول‌های فتوالکتریک” با درجه عالی دریافت نمود. برخی مدعی‌اند محمود حسابی تنها شاگرد ایرانی آلبرت اینشتین بوده ‌است. حسابی در دانشگاه پرینستون آمریکا تحت نظر پروفسور انیشتین، فرضیاتی درباره “بی‏ نهایت بودن ذرات” و “عبور نور از مجاورت ماده” ارائه نمود. وی، با اندوخته ‏ای از دانش روز و کسب مدارج عالی تحصیلی و علمی در چندین رشته مهندسی و مطالعات جامع در علوم پایه به ‏عنوان اولین فردی که در ایران دارای دکترای فیزیک بود، به کشور بازگشت. وی برای نخستین‏ بار، موضوع پیشرفت‏های اتمی جهان را در ایران مطرح و توجه افراد را به این مهم جلب کرد که ایران نباید در این رشته علمی، که ترقی آینده جهان بدان وابسته است، از سایر کشورها عقب بماند. بی ‏شک می ‏توان پروفسور محمود حسابی را اولین پایه ‏گذار انرژی اتمی ایران دانست. حسابی علاوه بر زبان فارسی، به چهار زبان زنده دنیا یعنی عربی، فرانسوی، انگلیسی و آلمانی نیز تسلط داشت و هم‏چنین در تحقیقات علمی خود از زبان‏های سانسکریت، لاتین، یونانی، پهلوی (زبان ایرانیان باستان)، اوستایی، ترکی، ایتالیایی و روسی استفاده می ‏نمود. نشان “اوفیسیه دولالژیون دونور” و هم‏چنین نشان “کوماندور دولالژیون دونور”، بزرگ‏ترین نشان‏های کشور فرانسه، به وی اهدا گردید. پروفسور حسابی از سوی جامعه علمی جهان به‏ عنوان “مرد اول علمی جهان” در سال ۱۹۹۰م برگزیده و در کنگره شصت سال فیزیک ایران در سال ۱۳۶۶ش نیز ملقب به “پدر فیزیک ایران” گردید. پروفسور سیدمحمود حسابی سرانجام در تاریخ دوازدهم شهریورماه سال ۱۳۷۱ هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو به هنگام معالجه قلبی، در سن ۹۰ سالگی‌ دار فانی را وداع گفت و بنا به خواسته خودش، در آرامگاه خانوادگی در شهر دانشگاهی تفرش به خاک سپرده شد. • عمده خدمات پروفسور محمود حسابی به شرح زیر است: – اولین نقشه‏ برداری فنی و تخصصی کشور (راه بندرلنگه به بوشهر) – اولین راه‏سازی مدرن و علمی ایران (راه تهران به شمشک) – اولین مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران – پایه ‏گذاری اولین مدارس عشایری کشور – پایه ‏گذاری دارالمعلمین عالی – پایه ‏گذاری دانشسرای عالی – ساخت اولین رادیو در کشور – راه ‏اندازی اولین آنتن فرستنده در کشور – راه ‏اندازی اولین مرکز زلزله‏ شناسی کشور – راه ‏اندازی اولین رآکتور اتمی سازمان انرژی اتمی کشور – راه ‏اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران – محاسبه و تعیین ساعت ایران – پایه‏ گذاری اولین بیمارستان خصوصی در ایران، به‏ نام بیمارستان گوهرشاد – شرکت در پایه‏ گذاری فرهنگستان ایران و ایجاد انجمن زبان فارسی – تدوین اساسنامه طرح تأسیس دانشگاه تهران – پایه‏ گذاری دانشکده فنی دانشگاه تهران – پایه‏ گذاری دانشکده علوم دانشگاه تهران – پایه ‏گذاری شورای عالی معارف – پایه‏ گذاری مرکز عدسی ‏سازی اپتیک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران – پایه ‏گذاری بخش آکوستیک در دانشگاه و اندازه ‏گیری فواصل گام‌های موسیقی ایرانی – پایه‏ گذاری انجمن موسیقی ایران و مرکز پژوهش‌های موسیقی – پایه ‏گذاری و برنامه ‏ریزی آموزش نوین ابتدایی و دبیرستانی – پایه ‏گذاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران – پایه‏ گذاری مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران – پایه‏ گذاری سازمان انرژی اتمی ایران – پایه‏ گذاری اولین رصدخانه نوین در ایران – پایه‏ گذاری مرکز مدرن تعقیب ماهواره‌ها در شیراز – پایه‏ گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان – پایه‏ گذاری کمیته پژوهشی فضای ایران – ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی کشور (در ساختمان دانشسرای عالی) – تدوین اساسنامه و تأسیس مؤسسه ملی استاندارد – تدوین آئین‏نامه کارخانجات نساجی کشور و رساله چگونگی حمایت دولت در رشد این صنعت – پایه ‏گذاری واحد تحقیقاتی صنعتی سغدایی – راه ‏اندازی اولین آسیاب آبی تولید برق (ژنراتور) در کشور – ایجاد اولین کارگاه‌های تجربی در علوم کاربردی در ایران – ایجاد اولین آزمایشگاه علوم پایه در کشور