اعدام برادر بزرگ وی به جرم شرکت در توطئه قتل الکساندر سوم، تزار روسیه، در لنین انگیزه سازماندهی فعالیت برای براندازی حکومت تزاری را به وجود آورد. لنین ۶ ماه پس از ورود به دانشگاه، به دلیل شرکت در تظاهرات دانشجویى و فعالیتهای سیاسی اخراج شد و در سال ۱۸۹۳م سازمان زیرزمینی سوسیال دموکراتهای روسیه را پایه ریزی کرد. لنین در اوایل سال ۱۸۹۵م به دلیل بیماری جهت مداوا عازم سوئیس و فرانسه شد. او در این سفر توانست با رهبران سوسیالیست اروپا و نیز سردمداران نظریه مارکسیسم روس ملاقات کند و شیوه مبارزه کمونیستی را بهتر از گذشته از آنان بیاموزد. لنین پس از چندی به روسیه بازگشت و مدت کوتاهی پس از آن در پی انتشار یک نشریه ضد دولتی دستگیر و پس از ۱۴ ماه زندان به مدت سه سال به سیبری تبعید شد. او در تبعیدگاه کتابهای متعددی درباره ماهیت نظام سیاسی و اقتصادی تزار روس و نیز اهداف سوسیال دموکراتها در روسیه انتشار داد و طرفدارانی پیدا کرد. لنین پس از تبعید راهی آلمان شد و به کمک آلمانیها روزنامه ای به نام جرقه منتشر کرد که آن را به داخل روسیه می فرستاد. این روزنامه در ادامه فعالیت خود، نه فقط به عنوان یک ارگان انقلابی تبلیغاتی، بلکه به صورت یک عامل سازمان دهنده و هماهنگ کننده فعالیتهای انقلابی در داخل روسیه شناخته شد. در سال ۱۹۰۳م حزب سوسیال دموکرات روسیه در نتیجه اختلافات داخلی به دو گروه تندرو و لیبرال تجزیه شد. گروه تندروها به بلشویک (اکثریت) و گروه لیبرالها به منشویک (اقلیت) معروف شدند. این تجزیه و انشعابْ ضربه بزرگی برای لنین که در پی ایجاد اتحاد بین مخالفان تزار بود محسوب می شد. با این حال، لنین در سالهای بعد توانست با کمک گروه اکثریت یا بلشویکها، حزب بلشویک را با خط مشی مبارزه علنی و مسلحانه علیه حکومت تزاری به وجود آورد. نقش لنین در تحریک کارگران کارخانجات و نیروهای مسلح موجبات خشم دولت موقت را که پس از استعفای تزار نیکلای دوم، زمام امور را به دست گرفته بود، علیه وی فراهم آورد. در نتیجه لنین در ژوئیه ۱۹۱۷م با تغییر قیافه به فنلاند گریخت اما در اکتبر همان سال با تدابیر نظامی وسیع تری وارد روسیه شد. در این مرحله، لنین طی عملیات نیمه کودتایى – نیمه مردمی با حمله گروهی از سربازان نیروی دریایى وابسته به بلشویک ها به پایتخت و تصرف آن و پیشروی های مرحله به مرحله، انقلاب روسیه را در ۲۵ اکتبر ۱۹۱۷م (برابر با نهم نوامبر براساس تقویم جدید) به پیروزی رساند. با قدرت گیری لنین و روی کار آمدن دولت موقت، عناصر لیبرال قصد داشتند جنگ با آلمان و اتریش را ادامه دهند ولی لنین که با کمک آلمانیها و قول و قرار قبلی با آنها به روسیه بازگشته بود می خواست به هر قیمتی شده به تعهدات خود برای متارکه جنگ عمل کند. از اینرو در شش ماه اول زمامداری خود به وعده متارکه جنگ عمل کرد و با اعطای امتیازات گوناگون، صلح خفت بار با آلمان را پذیرفت. لنین در سال ۱۹۲۱م سیاست جدید اقتصادی خود را که متضمن آزادی هایى برای فعالیتهای اقتصادی به مردم بود اعلام کرد ولی از سال ۱۹۲۲م به علت بیماری نتوانست بر اداره امور کشور تسلط یابد. در همین سال، لنین به کمیته مرکزی حزب کمونیست شوروی توصیه کرد تا مقام دبیر کلی به ژوزف استالین داده شود. اما استالین پس از قبضه این مقام، لنین را به بهانه استراحت به مکانی در پنجاه کیلومتری مسکو فرستاد و ارتباط وی را با خارج قطع کرد. در این زمان، لنین ضمن یادداشتی خواهان برکناری استالین شد ولی این نوشته سی سال بعد، و پس از مرگ استالین افشا گردید. لنین در سالهای پس از پیروزی انقلاب تا زمان مرگش، هیچ گاه شاهد اوضاع آرام در روسیه نبود. دولتهای بزرگ سرمایه داری اروپا و مخالفت نظامیان، سلطنت طلبان، رقبای سیاسی و حزبی و نارضایى های داخل مردم در گوشه و کنار روسیه به صورت عامل بازدارنده و فشار علیه لنین عمل می کردند. لنین موفق شد بنیان یک حکومت خفقان و دیکتاتوری را در جامعه روسیه پایه ریزی کند و با قتل تزار روس و خانواده اش، حکومت تزاری را سرنگون سازد. زمامداری لنین بیش از شش سال طول نکشید و سرانجام در ۲۱ ژانویه ۱۹۲۴م بر اثر سکته مغزی در ۵۴ سالگی به کام مرگ فرو افتاد. جسد وی را پس از مومیایی شدن در یک تابوت شیشه ای، در مقبره ای که برای او در میدان سرخ ساخته شد، قرار دادند.